انارک نیوز - تابستان 1392 تلنباری از دشواری ها برای کارخانه آجر آژند انارک وجود داشت. 
1- جهاد کشاورزی بدون توجه به عدم تأمین آب موردنیاز توسط آب و فاضلاب نایین بر تکمیل کارخانه آجر پافشاری می کرد. 
2- جهاد کشاورزی توجهی به درخواست تغییر کاربری پروژه نداشت. 
با شروع سال 1393 بر مشکلات غیر قابل حل بالا موارد زیر نیز افزون شد. 
1- شرکت آحر آژند انارک که برای تسهیل و سرعت گرفتن پروژه پا پیش گدارده بود با توجه به توقف اجباری پروژه و تورم لجام گسیخته با حدود 40% پیشرفت فیزیکی دچار مشکلات اقتصادی گردید.
2- سرمایه گذاری مردم انارک برای ایجاد اشتغال جوانانشان روی زمین ماند و امیدی به پیشرفت پروژه نبود پس از آنان درخواست شد برای دریافت سرمایه خود مراجعه نمایند.
3- یکی از همشهریان و دوستان گرامی وجدان درد گرفت و اختلاف فنی در پیمانکاری ساخت فونداسیون سوله ها را قبل از طرح در یک کمیته فنی به دادگاه کشاند که شلیک تیر خلاص بر پیکر نیمه جان و مردد شرکت آحر آژند انارک بود.

سال 1394 نیز تلاشهای مستمر برای یگانه راه حل که تغییر کاربری بود و زیان بزرگی نیز به سرمایه گذاری انجام شده در کارخانه آجر می زد راه به جایی نبرد.
اواخر سال نمایندگی شهرستانهای نایین و خور و بیابانک در مجلس شورای اسلامی به آقای عباسعلی پوربافرانی رسید.

بالاخره در اردیبهشت ماه 1395 رأی سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان مبنی بر فسخ قرارداد (اجاره اراضی ملی و دولتی برای دو سال) حمید رحیم پور انارکی ابلاغ شد. حال بایستی زمین بدون حق هرگونه ادعا و اعتراض مسترد می شد. زمینی که دیگر زمین بکر قبلی نبود و صدها میلیون تومان بابت ساخت کارخانه آجر خرجش شده بود.
سازمان جهاد کشاورزی رأی استرداد در صورت تکمیل نشدن کارخانه آجر بدون توجه به عدم تأمین آب آن را بر کرسی نشاند. سازمان علاوه بر قدرت در زمینه اجرایی، وکیل مجرب هم در زمینه دفاع قضائی دارد. پروژه آجر نابود شد و امید اهالی انارک بر باد رفت. سرمایه گذاران در ماتم تنهایی نشستند.

در زمستان 1395 با سختی بسیار مجوز و موافقت اصولی برای شترداری در قسمت بسیار کوچکی از آن زمین هم گرفته شد که بجز صرف هزینه و وقت ثمری نداشت. معلوم گشت در صورتی طرح شترداری قابل اجرا است که ابتدا سرمایه گذار آجر، بدون طرح در دادگاه همه آنچه را که ساخته به دولت انتقال دهد تا بعداً قسمتی از آن برگشت شود. این باخت مضاعف بود. طرحی را که مسئولین حمایت تمام می کردند به اینجا رسید وای بر طرح پرورش شتر پرواری در انارک که در آن اما و اگر بود.

از بهار 1395  در چند نوبت درخواست رفع تظلم از طریق سایت و فاکس و اظهار شفاهی به آقای پوربافرانی داده شد.

در سال 1396 قول شفاهی برای حل مشکل از سوی جهاد نایین و استان در حد حرف باقی ماند. بنای امید و انگیزه ها با این بدقولی به یکباره فروریخت. شکست سرمایه گذاری در منطقه محروم انارک پذیرفته شد.

اینک از مردمی که تابحال سرمایه خود را به امید تکمیل کارخانه دریافت نکرده اند عاجزانه درخواست می شود با در دست داشتن برگه سهام و فیش بانکی به آقایان رحیم پور یا جعفر زاهد در انارک مراجعه نمایند که به زودی با حکم دادگاه نایین از سرمایه گذار خلع ید می شود.
(21 خرداد ماه 1397)

هُرم داغ آفتاب از تار و پود لباس های نازک و نخی عبور می کند و گرمای 49 درجه، پوست خیس و عرق گرفته را می سوزاند. گرمایی خشک و سوزان که 23 سال، هر روز، روزی شش ساعت، میزبان 100 کارگر معدن با قراردادهای سه ماهه و سفید امضاست. روزی شش ساعت، منهای اضافه کاری‌ها و شیفت‌های شب. تا موقعی که 23سال کارگری در 240 متر زیر زمین به خط پایان برسد و 35 روز حقوق بازنشستگی که خانه پُرش می‌شود، یک میلیون و هشتصد یا دو میلیون تومان، ته جیب کارگران را بگیرد. 23 سال بعد، جشن بازنشستگی کارگرها می شود همان موقعی که چشم‌هایشان از سو افتاده، ریه هایشان به سُرب آغشته شده، سرفه‌های خشک و پی درپی به نفس هایشان پیچیده، کمرها و دست‌ها و پاهایشان از توان افتاده و نفس‌هایشان، حتی دیگر توانِ فوت کردن و خاموش کردن شعله شمع جشن بازنشستگی‌شان را  ندارند. همان موقعی که همه حسرت های دنیا روی هم تلنبار می شود و می ماسد توی دلشان. گرمای 49 درجه، بوی هوای داغ و خشک را می کوباند به صورتمان که به نخلک می رسیم. پس از طی کردن 125 کیلومتر به سمت شمال شرق نائین و تحمل مسافت چهار ساعته. نخلک روستایی کویری با درخت های کوچک نخل است که فقط پنج خانوار در آن زندگی می کنند.

با خانه هــــای بلوکی سه چهار نفـــــره و قدیمــــــی و آسایشگاه های نوساز، محل استقرار کارگرها و مهندس های معدن است، آنها که هر هفته یا دو هفته یک‌بار، مجال رفتن به خانه را پیدا می کنند. خانه ها دور تا دور مجتمع معدنی سرب را گرفته اند. مجتمعی که با 300 پرسنل، امور مربوط به معدن را بر عهده دارد؛ 300 نفری که 100 نفرشان معدن کار هستند، از 20 ساله تا 50 ساله و شاید هم بیشتر با تحصیلاتی عمدتا ابتدایی و متوسطه. بیشتر کارگرها از اهالی چوپانان یا انارک هستند که به خاطر نبود شرایط شغلی مناسب، مجبور به کار در معـــــدن شده اند. آنها مسیر یک ساعته رفت و برگشت را هر روز با سرویس طی می کنند، همان هایی که انگار معدن زاده اند و کارگری در معدن زیرزمینی سرب، شغل آبا و اجدادی شان است. برای ماهی یک میلیون و پانصد، حاضرند چندین متر زیر زمین کار کنند، حتی اگر به قیمت از دست دادن سلامتی‌شان باشد یا اینکه مرگ، خیلی زودتر از آنچه باید، سراغشان بیاید.

بازی با مرگ: جلوی ورودی مجتمع، مزدای خاک گرفته‌ای منتظرمان است. به همراه عکاس و  سرپرســـــــت نظارت معدن که قرار است راه بلدمان باشد سوار ماشین می شویـــــم و به سمـــــت معــــــدن ســـــرب می رویم. فاصله معدن تا مجتمع، حدود 15 دقیقه است. گرمای 49 درجه نخلک، جاده های خاکی و بی آب و علف و نخل های پیر و فرسوده، مسیر یک ربعه را کشدار و حوصله بر می کند. قبل از ورود به معدن، وسایلمان را توی اتاق چرک و چغر از گرد خاک و سرب که پهلو به پهلوی ورودی معدن است، به امانت می‌گذاریم. اتاقی که کارگری میانسال در آن نشسته و هدایت بالابر معدن را به عهده دارد، کارگری که جان 100 معدن‌کار توی مشتش است و با کوچک‌ترین لغزش و خطا مرگشان را رقم می زند. لباس گل و گشاد و کدر کارگری می پوشیم. کلاه ایمنی را روی سرمان چفت می کنیم و شارژرش را می تپانیم توی جیب لباس: «چراغ با یک فشار روشن می شود و با فشار دیگر نورش بیشتر.» سوار بالابر می شویم و از ورودی دایره ای شکل معدن به 200 متری زمین(تنها افقی که سرپرست معدن اجازه ورود به آن را می دهد) می رویم تا به دنیای تاریک و وهم انگیز 100 معدن کار پا گذاشته باشیم. افق 200 متری تاریک تاریک است. چشم چشم را نمی‌بیند. معدن، پنج افق یا طبقه دارد؛ افق 50، 80 ، 125، 165، 200 متری و نیم طبقه 240 متری که هنوز به طور کامل به بهره برداری نرسیده است. معـــــدن از افق 150 متـــــری به آب رســـــیده است. صدای جریان آب در افق 200 متری و توضیحات و توصیه‌های عارف باقری به ما  در آن موقع روز، تنها صدایی است که در آن دالان های بی نور و سرب گرفته با دیوارهای کج و معوج و با فرورفتگی‌ها و برجستگی های نامنظم، پیچیده.  سه ساعــــتی از شروع کار معدن چی ها می گذرد. دو خط تلفن تعبیه شده در آنجا در سکوت به سر می‌برد و این یعنی که تا به این لحظه، خطری جان معدن‌چی ها را تهدید نمی کند.

بویی آشنا برای کارگرها، بویی متعفن برای دیگران: باقری جلوتر از همه حرکت و راه بلدی می‌کند. جلوتر که می رویم، کم‌کم کورسویی از نور زرد رنگ، می خزد توی تاریکی. چراغ ها با فاصله‌هایی کم به سقف منحنی و آبله گرفته، آویخته شده اند. همه زورشان را می زنند تا شعاع چند متری‌شان را روشن کنند. هر گام که به جلو بر می داریم، نور بیشتر و بیشتر می شود. چشم‌هایمان، اما واضح نمی بیند، انگار پرده ای مات و سیاه، جلویش پهن کرده باشند.باقری که تجربه کار در معدن های مختلف در ایران را دارد، می‌گوید: «معدن‌کارها بابت روشنایی مشکلی ندارند و در تمام طبقات معدن، نور به اندازه کافی وجود دارد. شایع ترین حادثه ای که در زیرزمین رخ می دهد، سقوط کارگران یا اشیا و سنگ ریزه ها در داخل حفره هاست. برای مثال، هفت سال پیش، یک کارگر استخراج به دلیل تعجیل در ترک کار از فاصله دو متری سقوط کرد و آسیب دید. خوشبختانه در معدن نخلک، تقریبا یک دهه است که حادثه در حین کار منجر به مرگ کارگران نشده است.» بوی سرب می پیچید توی دماغمان، بویی آشنا و قابل تحمل برای کارگرها و بویی متعفن و غیرقابل تحمل برای ما. بویی که تهویه هوا هم از پسش بر نمی‌آید:«تهویه هوا در معدن نخلک، به صورت طبیعی انجام می شود.»  باقری این را می گوید و ادامه می دهد: «در معدن سرب نخلک حدود 90 درصد از هوای مورد نیاز معدن به‌صورت طبیعی و با استفاده از اختلاف ارتفاع چاه‌ها صورت می گیرد و تعدد آنها باعث سرعت بخشیدن به این امر می شود، به نحوی که چاه شماره سه در سطح زمین در بلندترین نقطه و چاه های شماره چهار و پنج در گود ترین نقاط قرار گرفته اند و به‌واسطه اختلاف فشار هوا بین هوای گرم و سرد باعث به جریان افتادن هوا شده و شبکه معدن شارژ می شود. ارتباط طبقات 125 و 200 متری به چاه شماره شش و ارتباط طبقه 50 متری به سطح زمین از دیگر مزایای شبکه تهویه معدن بوده و علاوه بر این حرکت آسانسور و اسکیپ در به جریان افتادن هوا در زمان کار نقش مهمی دارند. همچنین در مناطقی از معدن که از منابع تهویه‌ای (چاه‌ها) فاصله داشته باشیم از بادبزن ها یا وانتیلاتورهای دهنده یا مکنده هوا استفاده می شود. علاوه بر این، گاز سنج در تمامی طبقات معدن وجود دارد. اگر قبل از رود کارگرها آلارمی مشاهده شود، کارگران به داخل آنجا ورود نمی کنند.»

مرگ زودرس معدن کارها: مشام و ریه های کارگران، اما سال هاست که با این بو عجین شده: «سرب جذب خون می‌شود. به ریه هایمان نفوذ می کند. همین هم باعث می شود که کارگران معدن به مرور تنگی نفس بگیرند یا به سرطان، مبتلا شوند.اگر به آرامگاه چوپانان بروید، خواهید دید که تعداد زیادی از کارگران به دلیل کار در معدن و بر اثر مشکل ریه و تنگی نفس، فوت کرده اند. پدر خودم هم به خاطر همین موضوع خیلی زود از دنیا رفت. برای خودم هم سینه ای باقی نمانده. سرب آن را اشباع کرده. این وضعیت موقعی که در معدن کوه‌بری می‌کردم، خیلی بدتر بود.» عبدالله می‌گوید: 43 ساله، کارگر استخراج با 15 سال سابقه کار و ماهانه یک میلیون و پانصد هزار تومان دستمزد بوده، سواد ندارد و اهل انارک است. چرا کار در معدن را انتخاب کردی؟ من از او می پرسم. سرفه‌های متوالی و پی در پی توالی جملاتش را پاره می‌کند: «در انارک هیچ کار دیگری وجود ندارد. نه کارخانه ای، نه امکان کشاورزی و... . به همین دلیل خیلی از ساکنان انارک، برای گذراندن زندگی راهی معدن نخلک می‌شوند. اگر در معدن کار نکنیم، پس چطور زندگی کنیم؟»  با ماهی یک میلیون و پانصد تومان، چرخ زندگی ات می‌چرخد؟ سوال دیگر ی است که از عبدالله می پرسم و در جوابش می شنوم: «مسلما خیر. با سه تا بچه و این همه گرانی و خرج و مخارج، فقط صورتمان را با سیلی سرخ نگه می داریم. حسرت خیلی از چیزها برای همیشه به دلمان می ماند، حتی رفتن به یک مسافرت خشک و خالی.»

قراردادهای سفید امضا، حقوق های معوق: هر  چه جلوتر می رویم و در سیاهی معدن، بیشتر فرو می‌رویم، داستان زندگی معدن چی‌ها هم سیاه تر و تلخ تر می شود. «یک هفته در نخلک می مانم، برای کار و یک هفته هم، برای استراحت  به خانه می‌روم. 9 شب به معدن می روم تا موقعی که کار تمام شود.» رفتنی که دست خودش است، اما برگشتنش دست خدا. سعید، 30 ساله، دیپلم، متاهل وپدر سه فرزند، اپراتور پمپ معدن در افق 200 متری با ماهانه یک میلیون و 800 هزارتومان حقوق است. سعید هم مثل خیلی از کارگرهای معدن، از شغلش راضی نیست و از سر اجبار تن به آن می دهد. «تمام طول کار، باید هوشیار باشم. روغن پمپ ها را مدام چک کنم. پمپ کارخانه نباید خاموش شود. اگر خاموش شود، باید فورا اطلاع بدهم تا آب سرریز نکند. با این همه سختی کار در ماه فقط سه روز مرخصی داریم.» قصه سعید و باقی معدن‌چی‌ها که چشم امید به معدن دوخته اند، اما موقعی روی تلخ و سیاهش را بیشتر نشانمان می دهد که می شنویم: «حقوق‌هایمان با تاخیر پرداخت می شود، مثلا حقوق فروردین در خرداد به حسابمان واریز می‌شود. قراردادهایمان سفید امضاست. امضای کارفرما زیر قراردادها نیست. اصلا نسخه ای از قرارداد را به خودمان نمی دهند تا اگر مشکلی برایمان پیش آمد دستمان به جایی بند باشد. قبلا که معدن دولتی بود، وضعمان خیلی بهتر بود. از مزایای بیشتری برخوردار بودیم. سنوات را آخر سال پرداخت نمی‌کردند و دلمان خوش بود که بعد از بازنشستگی مبلغی به عنوان پس انداز دستمان را می گیرد.»راهمان را ادامه می دهیم. با روشنایی چراغ هایی که نورش را فقط تا جلوی پایمان پرت می کند. میان دیوارهای سنگی و بی روح معدن و زیر سقف ناسور و بی قد و قواره. جریان آب سیال است و گویی پا به پایمان حرکت می‌کند. به ایـنـجای افق 200 مـتـری که می رسیـم، صداهایی ناجور و گوش خراش، روی اعصابمان رد می‌اندازد و آن را خط خطی می کند. صدای چرخ‌های واگن‌هایی که هر کدامشان گنجایش یک تن سرب دارند. علی می‌گوید: 90 درصد شنوایی گوش چپش را به خاطر سر و صدای زیاد در معدن از دست داده است. برای حرف زدن تردید دارد. با خودش لابد فکر می کند، اگر حرف هایش به گوش کارفرما برسد، شغلش را از دست می دهد. مکث طولانی کرده و از امنیت نداشته کارگرها گلایه می کند: «اگر در حین کار حادثه‌ای، برای کارگرها رخ بدهد، بیمه هزینه‌هایش را تقبل می کند، اما کارفرما به ندرت با ادامه کار آن کارگر آسیب دیده موافقت می‌کند. استدلالش هم این است که آن کارگر دیگر بازدهی لازم را ندارد. انگار نه انگار که این اتفاق در حین کار افتاده است. از طرف دیگر معدن پزشک ندارد.»بـاقــری نــیــز حــرف او را تـایـید مـی‌کــنـد و مـی‌گــوید:«متناسب با نیاز معدن‌کارها، دو پرستار تمام وقت در معدن حاضر هستند و دو مرکز درمانی و یک داروخانه نیز در نخلک وجود دارد.  یک دستگاه آمبولانس هم در نظر گرفته شده تا اگر خدایی نکرده برای معدن‌کارها مشکلی پیش آمد، سریع به مراکز درمانی منتقل شوند.» علی اما می‌گوید: «همه اینها در دادن یک قرص مسکن یا سرماخوردگی، خلاصه می‌شود.» علی، 30 ساله، اهل چوپانان و دانشجوست. همه امیدش به این است که درسش را تمام کند و برای همیشه از معدن برود. برود جایی که مجبور نباشد روزهای پشت سر هم از خانه و خانواده اش دور باشد و این حجم استرس و نگرانی را تحمل کند. استرسی که مسئول ایمنی معدن از آن به عنوان عاملی، برای فرسودگی زود هنگام کارگرها یاد می‌کند: «استرس کار و دوری از خانواده، از بین رفتن دید چشم، از دست دادن شنوایی، فرسودگی و از کار افتادن ریه ها، کمر درد شدید به علت ایستادن های زیاد و به بار کشیدن اجسام سنگین و زانو درد به دلیل بودن پاهایشان در آب، از جمله مشکلاتی است که معدن کارها در معدن زیرزمینی سرب نخلک با آن مواجه می‌شوند. معدن کارها به مرور به این بیماری ها مبتلا می‌شوند. برخی از این بیماری ها درمان پذیر نیستند و اگر نکات ایمنی رعایت نشود، شرایط فیزیکی کارگران وخیم تر هم می شود.» سرپرست ایمنی، اما از شکایت های محمد 35 ساله خبر ندارد. کارگری که هر روز، موقعی که پایش را توی معدن می گذارد، دلش هری می ریزد و می ترسد مبادا برای او و بقیه معدن‌کارها اتفاقی بیفتد. بیم وهراس محمد، از آن چهارشنبه صبح که صدای مهیب انفجار در معدن زمستانی یورت پیچید و مرگ را جلوی چشم 44 معدن چی به تصویر کشید، صد برابر شده است. محمد یک هفته در نخلک مستقر است و هفته بعد به خانه می رود. می‌گوید: «چه تضمینی است که این اتفاق، برای معدن نخلک نیفتد؟  استخراجی که در معدن نخلک صورت می گیرد، مطابق با استانداردها نیست، به همین خاطر خیلی از همکارانم آسیب دیده اند.دست خودم همین چند وقت پیش، شکست و کار به جراحی کشید. اما چه فایده؟ کارفرماها فقط به فکر سود خودشان هستند، نه به فکر کارگران بدبخت که هر روز باید گرد و غبار و بوی نامطبوع معدن را تحمل کنند. من که فکر می‌کنم، هر آن ممکن است سقف و دیوارهای معدن ریزش کند، چون طول دیوارها استاندارد نیست. بارها این مشکلات را بیان کرده ایم، منتهی کسی گوشش بدهکار این حرف ها نیست. وضعیت خیلی از ما نیز مانند همان کارگرهای معدن یورت است؛ حقوق‌های معوق و قراردادهای سفید امضای یک ماهه یا سه ماهه. البته شاید ما کمی خوشبخت تر از آنها باشیم. چون سهمیه شیر ماهانه‌مان را مرتب دریافت می کنیم.»

آرامش نیم روزی: ظهر شده. ساعت یک بعد از ظهر است که کارگرها دست از کار می کشند. معدن چی ها کیسه های لباس های تمیزشان را که به لنگر نقاله ها آویزان کرده اند، به سمت خود می کشانند. کارگرها حمام می‌کنند تا صورت سیاه و کبره بسته از سرب را بشویند و لباس‌های تمیز جای لباس‌های چرک و چندش آورشان را بگیرد. معدن کارها با چشمانی سرخ و گر گرفته، صورتی یله بسته از سرب، دو به دو و گروه به گروه از معدن خارج و راهی سالن ناهار خوری می‌شوند. یک پرس چلو خورش قیمه، همراه با ماست و دوغ سهمیه ناهار هر کدامشان است که از آشپز می‌گیرند. ناهاری که نصیب من و عکاس و راننده‌مان هم می شود، البته در سالنی تمیزتر و قدری مجلل تر که متعلق به مهندسان معدن است. کارگرها همراه با صدای تلویزیون ناهارشان را می‌خورند و برای رساندن خودشان به سرویس، لحظه ای درنگ نمی‌کنند. هرم داغ آفتاب از تار و پود لباس های نازک و نخی عبور می کند و گرمای 49 درجه، پوست خیس و عرق گرفته را می سوزاند.گرمایی خشک و سوزان که 23 سال، هر روز، روزی شش ساعت، میزبان 100 کارگر معدن با قراردادهای سه ماهه و سفید امضاست. روزی شش ساعت، منهای اضافه کاری ها و شیفت‌های شب. تا موقعی که 23سال کارگری در 240 متر زیر زمین به خط پایان برسد و 35 روز حقوق بازنشستگی که خانه پُرش می شود، یک میلیون و هشتصد یا دو میلیون تومان، ته جیب کارگران را بگیرد. 23 سال بعد، جشن بازنشستگی کارگرها می شود همان موقعی که چشم‌هایشان از سو افتاده، ریه‌هایشان به سُرب آغشته شده، سرفـه های خـشک و پی‌درپی به نفس‌هایشان پیچیده، کمرها و دست‌ها و پاهایشان از توان افتاده و نفس‌هایشان، حتی دیگر توانِ فوت کردن و خاموش کردن شعله شمع جشن بازنشستگی‌شان را  ندارد.همان موقعی که همه حسرت های دنیا روی هم تلنبار می‌شوند و می‌ماسند توی دلشان.  گرمای 49 درجه، بوی هوای داغ و خشک را می کوباند به صورت که کارگرها یکی پس از دیگری سوار اتوبوس می شوند و روی صندلی‌ها جا می‌گیرند. پلک‌هایشان را روی هم می‌بندند و لابد تمام طول مسیر یک ساعته به خانه‌شان را به حسرت‌ها و نداری‌ها و قسط وام ها و کرایه خانه‌های عقب افتاده‌شان فکر می کنند. هرم داغ آفتاب می پاشد روی شاخ و برگ درخت‌های نخل که سرویس کارگرها نقطه‌ای سیاه می شود در دل کویر.پی نوشت: بنا به درخواست کارگران،در این گزارش از اسامی مستعار استفاده شده است.
(گزارش اصفهان زیبا از کار و زندگی کارگران یک معدن زیرزمینی در استان اصفهان /۲۰ خرداد ۱۳۹۷ - 1397/03/20 (شماره 3217))

انارک نیوز- به سوی خور و بیابانک، اما همچنان در حال و هوای خوش انارک 

ابتدای قدری عنوان خور و بیابانک را توضیح تاریخی بدهم، آنگاه بروم بر سر بازگفت آنچه دارم می بینم.
این ناحیه در گذشته به نام جندق و بیابانک شهرت داشته است. و اکنون می دانید عنوان خورو بیابانک دارد. 
جندق و خور چه به عنوان دو واحد فرهنگی و هویتی در نظر بگیریم، و چه به عنوان دو پارچه آبادی، جا و جایگاهشان در تاریخ معاصر معلوم است. این دو نقطه از نظر جایگاه در تاریخ معاصر وضعیت ثابتی نداشته اند. گاه این یکی مرکزیت به خود گرفته است، گاهی هم آن یکی.
حالتی داشته اند شبیه به وضعیت بحرانی و جنگی یک شهر که کنترل آن بین گروهای درگیر دست به دست می شود.

اما بیابانک:
سابق بر این در دوره قاجار به بیاذه (بیاضه) بیابانک می گفتند. و افراد بیاذه ای با عنوان " بیابانکی" شناخته می شده اند. (مدارکم را به پیوست تقدیم می دارم.) با این توضیح فکر کنم بشود نتیجه گرفت که در بین آبادی های هفت گانه خور و ببابانک سه آبادی مرکزیت سیاسی یا فرهنگی داشته است. از این رو بایست حتما، این سه جایگاه را ببینم و ارزش و امتیار هریک را نسبت به دیگری بسنجم. و اگر پا داد آبادی های دیگر خصوصا آنها که در مسیرم قرار گرفته اند، دید بزنم. از هم اکنون فکر می کنم آبادی های دیگر حتی" ایراج" که مدتی مرکز حکمرانی "عرب عامری ها" و "رمضان خان باصری" ( تاراجگر) بوده، در واقع تابعی است از یکی از این مراکز سه گانه. ایراج تابع بیاضه بوده است و اکنون هردو تابع خور....

✅ به یاد خارخورِ باربر
همیشه سوال برایم بود که با وجود کویری بودن انارک چگونه دور و اطراف آن برای چریدن و پرورش هزاران شتر، آنهم شترهای لوکِ مست و باربر مناسب بوده است؟ اکنون خوب دارد دستم می آید که دور وبر انارک مرتع قابلی دارد، فرسنگ ها مانده به انارک، همچنین وقتی که از انارک "تا" می شوی و او را پشت سر می گذاری، مرتع زار تو چشم می نشیند. نما و دورنما کاملا بیابانی است. اثری از کویر لانه زنبوری جندق و کویر نمک مهرجان دیده نمی شود. و حتی اثری از ریگ جن، یعنی نزدیکترین کویر به این نقطه که من دارم رانندگی می کنم. در این بیابان سالهای باران زا "، صحرا"، دربهار به یقین جلوه دیگری به خودش می گیرد. صبح ها دم دم های آفتاب، کبک ها در دل دامنه ها قهقهه هوش ربا سر می دهند و بلبل کوهی که ما بهش"کُبِریک" می گوییم، نوای تک ضرب و بلورین خود را درسکوت بویناک کوهستان رها می کند. رنگ خاکی و مرده گونه بیابان تبدیل به سبز می شود و سبز ها و سبزینه ها با خط آبی و قوسی افق پیوند آسمانی ایجاد می کنند و یک هارمونی، باب طبع نقاشان طبیعت گرا تحویل می دهند، آنچنان که هرکم ذوق و کم مایه ای را به "به به کنان!" وا می دارند....
اطلاق کویر بر این ناحیه - البته تا آنجا که من دیده ام و دارم می بینم- یک غلط مصطلح است که از بس دهان به دهان گشته به شکل یک باور اعتقادی در آمده است. اطلاق نام کویر براین منطقه گمان ندارم اصلا با تعاریف و تعابیر جغرافیایی بخواند. (آگاهان بایست نظر تخصصی خود را بدهند.)
انارکی ها می گفتند: در سالهای کم بارش (خشکسال) مجبور بوده اند شترها را قطار بکنند و به ناحیه چهار محال با علفزار های پرپشت و پرحجم کوچ بدهند. چنانکه در سالهای کم بارش شترداران کوهپایه های میبد چنین سیر و سفری به چنین نقطه ای (چهار محال) می داشتند. البته در یک مورد دیگر هم انارکی ها شترهای خود را قطار می کرده اند. و آن زمانی بوده است که بر اثر قحط سالی‌، دولت مرکزی دست به دامن شتر داران و ساربانان انارکی می شده است تا با قطار شتر هزارتایی جوال های گندم را از اینجا به آنجا ببرند. گاه شترداران انارکی به قدری سرگرم ترابری و ترانزیت بوده اند که احتیاجات زادگاه قحطی زده خود را به کلی فراموش می کرده اند. نامه ای از اهالی انارک در مرکز اسناد مجلس موجود است که انارکی ها رسانده اند که چراغی که به خانه رواست بر مسجد حرام است. نالیده اند از محدودیت های حمل و قاچاق گندم و اشتغال بیش از اندازه شتردارانشان در جای جای کشور، جز در انارک.
بوته های درمنه تازه سر زده و عطر و حشی و گیج آور خود را پراکنده اند، هرچه نگاه می کنم، محض تماشای یک از هزار، نمی بینم اشتری را. ردپایی، نشانه ای، چیزی. هیچ. هیچ. "ای بابا! چی فکر می کردیم و چی شد! نکند راه را اشتباه آمده ام؟ یا انارک را اشتباهی گرفته ام؟! هرچه فکرش می کنم بیشتر می فهمم که یک جای کار عیب دارد."
از انارک صرفا به امید تماشای دسته های یله شده شتر در دلِ این همه بیابان در دل این همه جا بیابان حرکت کردم: شترهای لخت و موئین، با پاهای بلند و ستونی، باارتعاش های صدا دار لبها و فک جنبانی و نشخوار های دایم و نگاه هایی که آمیزه ای از قدرت و تسلط و مظلومیت و محرومیت است. و به کم ساختن و همواره به هیچ دلخوش بودن.‌‌‌‌.‌... محض نمونه یک شتر دیده نمی شود. یک شتر گیج چوب رو ملاج فرو آمده، هراسان و آسیمه سر، پا به دو گذاشته و کینه ساربان گرفته...
اکنون آنچه از شتر اینجا باقی مانده در تابلوی راهنمایی رانندگی با هشدار عبور خطر آفرین شتر در عرض جاده خلاصه می شود. معلوم نیست این گونه تابلوها را برای چی و برای کی زده اند؟ برادرجان! شتری نمانده است که عبور بکند. دیگر طول وعرض جاده پیش کش حضور مبارکتان. و گرنه اگر نشانی از او بود به احترام بزرگ بیابان پا از رو پدال گاز برمی داشتیم و "سست می کردیم" تا او رد بشود. (اویی که مانند انسان واحد شمارشش" نفر" هست، لابد عزت و احترام انسانی نیز می طلبد.)

✅ نخلک
در راه به تابلوی معدن نخلک بر می خورم. این معدن معلوم نیست با انارک معنا پیدا کرده است یا انارک توسط او؟ معلوم نیست کدامیک دیگری را کشف کرده اند؟ هرچه هست نیمی از شهرت کشوری و ارتباطی انارک، چه درون مرز و چه بیرون از مرز، به معدنش هست.
ما به معدن زیاد فکر کرده ایم. به عمق اکتشافی و درصد خلوص سنگ های آن، و اگر پا داد که حتما پا می دهد به خام فروشی آن. اما هیچ گاه - من خودم را عرض می کنم - به دستان ستبر معدن کاران و به چهرهای رنگ پریده آنها فکر نکرده ام. این نیز می دانم به اندازه ای که فکر نکرده ام، مبتلا به درد و رنج انسان نبوده ام. تا کنون هیچ گاه به چهر های گرد و غبار گرفته و سیاه شده معدن کاران، و به موهای به شکل کلاف سردر گم در آمده ی آنها. و به نفس هایی که در عمق تونل های تاریک و باریک از کمبود اکسیژن، به شماره افتاده؛ فکر نکرده ام. اکنون که دارد سنم بالا می رود، فکر می کنم به مقداری که ما فکر نمی کنیم، از دایره انسان آگاه بیرون هستیم. و به مقداری که به فکر دیگران و شناخت درد و رنج دیگران نیستیم، به همان مقدار از وجدان انسانی خود مایه می گذاریم.
به یقین زحمتکش ترین انسانهای کره زمین همین معدنکاران عزیز ما هستند.
در تمام عمر در عمق زمین و رو به هسته زمین، با سنگ های سخت در گیر نبرد مرگ و زندگی هستند. و زمان استراحت و فرصت بی غمی شان وقتی فرا می رسد که در پوسته زمین آنها را به خاک می سپارند. در عمرِ سراسر زحمت و خدمت خود، شبانه روز در واقع با هسته زمین کار دارند. و پس از مرگ این بار پوسته زمین با آنها کار دارد.
پوسته زمین گفته می شود حکم تخت روان را دارد که عده ای را به بهشت برین و عده ای را هم با سر به عمق جهنم می افکند. تاکید می کنم. گفته می شود. پدرم گاه خیامی فکر می کرد و می گفت: کسی خبرِ آن دنیا را "پس نیاورده" است. "هرکس حکایتی به تصور چرا کند؟" می گفت: اگر گورستان وادی خاموشان است، محل زندگان هم - دست کمی از آن ندارد - وادی بی خبران است. این به آن در......امید است وادی خاموشان، مثل این دنیای بی در و پیکر نباشد. امید است تنها صدایی که به گوش می رسد، صدای عدالت باشد. (درست برعکس این دنیا که تنها صدایی که به گوش نمی رسید، صدای عدالت بود.)
معدن کاران ما جهنم را در این دنیا تجربه کرده اند. قابل توجه خدا!

چوپانان
از قراری که پی بردم، این روستا جزو انارک به حساب می آید. جنبه اقماری دارد و اصلا انارکی ها ایجادش کرده و توسعه اش داده اند. و لابد عمده مالکان آن انارکی ها هستند. چوپانان از این نظر که در مسیر راه قرار دارد، همیشه اهمیت بین راهی داشته است. و اکنون نیز همان کارکرد و همان جایگاه دارد. اصولا تمام روستاها و بخش های این ناحیه به خاطر گذر کاروران ها فلسفه وجودی گرفته اند. جان تازه و انگیزه بودن پیدا کرده اند‌. و به فراخور اهمیت و مرکزیت پیدا کرده اند. تصور نباید کرد که تنها راه های کشوری بوده است که از چند و چندین جهت از این ناحیه می گذشته است. برای مدتها از یک راه میانبر (شاهرود- یزد) فراوردهای روسیه که عبارت باشد از نفت و قند ارسی وارد یزد به عنوان بارانداز و پخشگاه کالا می شده است. نماینده تجاری روس ها دریزد برای یک دوره حسین آقا افشاریه (عموی ایرج افشار) بود. و یزدی ها دست رو دست نمی گذاشته اند. از این راه حلویات و قند و نبات به مناطقی از استان سمنان می فرستاده اند. و بگذریم که زائران اصفهانی و بختیاری که به مقصد مشهد حرکت می کرده اند، بایست از انارک و چوپانان و جندق عبور می کرده اند. و چون در گذشته بین این مراکز جمعیتی و اقامتی "چند روز راه" فاصله بوده ، از این رو هرکدام از این جاها از انارک بگیرید تا بیاذه و تا رباطات جنبه اتراقگاهی داشته یعنی جایی برای چند روز ماندن و خستگی و کوفتگی راه را به کلی از تن به در کردن. این وضعیت خاص، نوع معیشت و حتی شکل و ترکیب جمعیتی و انتخاب نوع نام خانوادگی اهالی را تحت تآثیر خود نهاده است. چه بسا مسافرانی که قصد گذر داشته اند، مسافر، تاجر، زائر، ساربان یا مثلا دست فروش دوره گرد بوده اند، اما استراحت یک شبه و چند شبه کار دست آنها داده است. "گلو گیر" شده اند و مجبور به اقامت دائم و تولید نسل و گردیده اند. و مواردی هم حتما بوده است، - نمی شود نباشد - که افراد به قصد تاراج آمده اند اما براثر رفتار نیک و خرج دادن یک چشمه از معرفت از جانب اهالی، آن فرد یاغی برای همیشه در منطقه ماندگار شده و مثل آدمیزاد، در کمال سربه راهی و سربه تویی، امید و اتکائش شده است به نان آوری از بازوی خویش.
یک نظم خاصی در خیابان کشی و گذربندی و پلان بندی خانه های گلین چوپانان دیده می شود که حکایت از تازه ساز بودن آنها بر اساس نقشه قبلی می دهد.
آب روستا از قنات تآمین می شود. جوی آب سیمانی در کنار گذرگاه اصلی روستا سخاوتمندانه طروات زندگی را به اجزای روستا می بخشد. در واقع با صدای نرم و یکریز خود زندگی را تا عمق کوچه ها و پس کوچه ها جار می زند. نجیبانه و موقرانه دارد پیش می رود. تابلویی کنارش زده اند که خانم ها و آقایان را از رخت شویی و کاه شستن با آب جاری پرهیز داده است. گویا کار از "آب را گل نکنیم" گذشته، آب را باید گفت کف آلود و احیانا چرک اندود و آغشته به کاه و "زرد، آب" زیرِ کاهِ شسته نکنیم تا ترکیبی به دست بیاید که در پایین دست روستا چیزی شبیه به فاضلاب تحویل "کرت و کوزه" مردم داده بشود. به هرحال آب است دیگر. در روستا و قتی در جوی به جریان می افتد، معصومیت فرشته گونه دارد. نغمه حیات و سازِ خوشِ امید، کوک می کند و پای کشان و قرِ نرم در کمر می رود تا در مزرعه، دوردرختان لب تشنه و زمین تفته بگردد. ( قربانشان برود)
به قراری که در تابلوی ورودی روستا مشاهده کردم، چوپانان قطب کشاورزی نایین به شمار می رود. چند کیلومتر مانده به روستا نیز نشانه های کشت وزرع از پنجره اتومبیل قابل دیدن بود. و سبزه و بیابان هریک با رنگ جداگانه (بز و خاکی) به یکدیگر معنا و جلا داده بودند. عجیب است که در نزدیکی اینجا کویری موسوم به ریگ جن قرار دارد. با تپه های "ماسه، بادی" ویژه توریست های کویر گردِ شتر سوار. فعلا هیچ نشانه ای از احتمال تغییر وضعیت جغرافیایی در چوپانان دیده نمی شود. همچنان با پدیده بیابان سرو کار داریم. ونه با کویر به معنای تعریف علمی آن. ایران ما هم در نوع خودش کشور جالبی است. مثلا تهران را در نظر بگیرید تهران در ناحیه آب و هوایی بیابانی و نیمه بیابانی قرار دارد. حال آنکه شمیران در ناحیه کو هستانی. یک شهر با دو موقعیت آب و هوایی متفاوت. و آن سوی پایتخت، چند قدم آنورتر آب و هوا، معتدل خزری می شود.
بعد از کشتخوان، حصار کوتاه و برجک های کم ارتفاع به چشم می آمد که در نگاه اول حکایت از ناامنی سالیان دور می کرد، اما به واقع این دیوارک طولانی و قداقد وخَم دار گلی حکم موج شکن طوفان های شن (ماسه های روان) را داشت. به این جور دیوارها و دیوارک ها "ریگ برگردان" می گویند. باعث تاسف است که در یکی از روستاهای پیرامونی میبد (کاظم آباد) همه روستا، طول و عرض و ارتفاع آن، تبدیل به ریگ برگردان شده بود. حتی دیوار سترگ قلعه و درگاه فرازمند آن. هجوم " تورنادویی" ماسه های بادی همه اهالی را پس از چندی به تهران کوچ اجباری داد.